Mijn gedachten dwalen af naar de kunstenaar wiens werk
mij soms confronteert tot op het bot. Af en toe zoek ik het op. Dan bezoek ik
musea waar haar werk tentoongesteld wordt. Onder andere de geschilderde
portretten. Geen karikaturen. Soms word ik onverwacht geconfronteerd. Zoals een
aantal jaren terug. Teken- en schildercursussen. Afwisselend diverse
technieken, vormen. De opdracht van die week: zet jezelf op papier à la Charley
Toorop. Ik deed en schrok. Van het resultaat. Deze expressieve manier van
schilderen beeldt namelijk niets anders uit dan de realiteit. Het werk ligt
vanaf dat moment op zolder. Toch heb ik het vandaag weer tevoorschijn gehaald.
Aanleiding? Mijn ontmoeting met karakterfotograaf Alex Vreeman.
Eerst zag ik hem. Middelgrote man. Normaal, tot slank
postuur. Blond haar. Open houding, toegankelijk. Ogen nieuwsgierig en
indringend. Achter een bril. Daarna sprak hij. Dynamisch. Op het podium van de
Stadsgehoorzaal in Kampen. Over zijn 'drive', het fotograferen van mensen,
portretten. Of, zoals hij zelf zegt, karakters. Over het 'pakken' van momenten.
Hét moment waarop de unieke mens voor de camera totaal zichzelf is. Zoals die
gezien wordt door de ander. Dát karakter legt hij vast. Op dat moment. Met die
ene druk op de knop. Zien. De ander? Of zichzelf? Mezelf? Lastig voor iemand
zoals ik. Die op zoek is. Aan het dobberen zelfs. Maar ik wil niet te lang in
dat bootje blijven. Ik wil schitteren. Er zijn. Mezelf zijn. Met twee benen
stevig geaard. Ik. Dus. Ik nodig mensen uit, laat me uitnodigen om via hen een
tipje van mijn eigen sluier op te kunnen lichten. Ik wil mensen ontmoeten.
Energieke, creatieve en positieve mensen. Mensen waar ik nieuwsgierig naar ben.
Delen. Elkaar verrijken. Een paar dagen later leg ik opnieuw contact met Alex
en vraag of hij ons gesprek op een ander moment wil voortzetten. Na een
positieve reactie rijd ik, weer een week verder, dan ook richting de
Achterhoek, werk- en woonplaats van Alex.
Koffie aan een lange witte tafel in het voorste
gedeelte van het woon- cq werkhuis. "We gaan hier zitten, hier is het licht,
dan zien we elkaar!" Er hangt werk van Alex. Portretten. Uiteraard. Gezichten
die me aankijken. Er zijn. Er horen te zijn. Alsof deelgenoot van het gesprek.
Koffie, samen met partner en zoon. Aftasten in hartelijkheid. Opnieuw vertelt
Alex over zijn drang en passie om het karakter vast te leggen: "Ik wil de
ontmoeting onthouden door het moment te pakken waarop de mens zichzelf herkent.
Dat kan pas in een gesprek waarin we op zoek zijn naar gedeelde passie. Er zijn
in het gesprek altijd momenten waarop de ander en ik iets delen. Dat moment is
ons moment. Ik focus me op dat gedeelte waarop we ons beide comfortabel voelen.
De ander laat zich zien en ik herken. Dé klik. Dé druk op de knop. En 99% kiest
uiteindelijk juist die ene foto. Van dat unieke moment. Waarop de persoon
totaal zichzelf was."
Een klik. Altijd?
Alex: "Ik geloof in de goedheid van de
mens. Ik geloof in de ‘zuivere ik'. Ieder mens wordt met een goed hart geboren.
Dan is er in een ontmoeting dus altijd een moment waarop het klikt. Soms een
megaklik, soms minimaal. Altijd is er 'iets'. Een dilemma ontstaat op het
moment dat een klik niet mogelijk is. Beter: niet wenselijk is. Er zijn helaas
ook extremen. Die zijn zo ziek. Misdadigers. Mensen die vanuit die invalshoek
grenzen over gaan. IS, oorlogen, afslachten. Ik kan er niet mee uit de voeten.
Die kan ik niet fotograferen. Er zijn fotografen die het wel kunnen. Die
bewonder ik zeer. Zij zijn wel in staat om de mensheid te confronteren. Via het
oog van de misdadiger inzage geven in verderf. Vaak vraag ik me af welke foto
ik zou moeten maken om te laten zien wat we met elkaar aan het doen zijn. Hoe
verwoestend en desastreus. Dat confronterende beeld vastleggen. Dit soort
beelden kunnen enorme prijzen opleveren. Maar voor die ene foto, die alles
vastlegt, hoef ik geen prijs. Eigen gewin halen over leed hoeft voor mij niet.
Let wel; die foto moet wél gemaakt worden. Zoals gezegd heb ik dus grote
bewondering voor bijvoorbeeld de fotograaf die het aangespoelde jongetje
fotografeerde. Dat beeld zet de mensheid aan tot nadenken, creëert in dit
recente voorbeeld begrip voor vluchtelingen. Waarom leren we niet als mens? De geschiedenis
blijft zich herhalen. Voortplanten, eten, vangen en ondertussen maken we elkaar
af? Om wat?" En toch vind je ieder mens mooi? "Er bestaan geen lelijke mensen,
wel lelijk gedrag."
De verkeerde vraag?
En dan zit 'de persoon' in je studio. Op
die stoel, op die kruk, tegen die specifieke achtergrond. In dat licht. 'Naakt'
voor de camera. Alex achter zijn camera. De persoon in kwestie mogelijk wat ongemakkelijk?
Alex: "Ons levenspad vormt ons allemaal. Ongeacht leeftijd. Ik probeer mensen
los te trekken van dat pad en de 'zuiverste ik' te treffen, vast te leggen." Dat klinkt als psychologie van de 'kouwe grond'. 'Ja! Juist!’, roept Alex en
vervolgt: "Niet wetenschappelijk onderbouwd, maar hét gesprek. Soms is het
juist de ene vraag - die ik misschien beter niet had kunnen stellen - die een
opening biedt in hoe de persoon daadwerkelijk is. Een vraag die ik intuïtief
stel. Eén waar ik me niet van bewust ben. Eén die een wending aan de setting
geeft, waardoor het gesprek intenser wordt. Omdat de persoon geraakt wordt door
die vraag. Soms besef ik me dat het niet aan mij is om die vraag te stellen.
Het is namelijk niet mijn bedoeling om een gat te creëren. In geval van een
klik en een goed gesprek, in combinatie met die kwetsbaarheid, wél perfect voor
die ene foto. Want de geraaktheid van de ander raakt mij. Dat maakt het beeld
compleet. Omdat het aanzet tot nadenken."
Al pratend en filosoferend nadert
lunchtijd. Ik mag bij het gezin aanschuiven. Voel me opnieuw welkom. Ook dit
keer een ruime tafel. Een andere. Deze is van hout. En bruin. En staat midden
in de werkomgeving van Alex. Daarop feestelijk en uitnodigend vers brood en
dito vleeswaren. We zetten het gesprek tussen de boterhammen voort.
Shoot?
Vanuit het niets ineens daar de opmerking: "Ik zet jou straks ook voor de camera…" Ik? Nee. Echt niet. Ik kom voor Alex's
verhaal, zijn passie wil ik graag horen. Daar wil ik over schrijven. Niet om
over mij, mijn onzekerheden, 'gedobber' en zoektocht te praten. Daar wil ik het
allemaal niet over hebben. En al helemaal niet voor de camera. Toch. Zit daar
de kracht. Daar zit onze klik. Alex zocht namelijk ook. Eens. Hij vond. Zijn
passie. Na een burn-out. Jaren terug. Die hem bracht tot waar hij nu is. "Kunstenaars vechten tegen zichzelf. Omdat ze de wereld niet begrijpen! Zelf
niet begrepen worden", en vervolgt adviserend: "Focus! Op datgene waar je hart
ligt, op waar je dan vanzelf goed in bent of anders wordt. Soms voelt het als
een slapend DNA, maar iedereen draagt creativiteit en talent bij zich. Jaren fotografeerde
ik voor de setting mooi gemaakte situaties en mensen. De buitenkant
fotografeerde ik. Ik miste de puurheid. Mijn burn-out heeft mij in ieder geval
wakker geschud. Ik heb mijn passie gevonden in deze vorm van fotograferen."
Een ontmoeting om te onthouden.
'Is de natuurlijke verschijning de
werkelijkheid’, vroeg Charley Toorop zich al in 1917 af, 'of is aan haar vorm
alleen te betasten het meest onwerkelijke dat voor ons verschijnt? Dit
onwerkelijke, wat het meest werkelijke is.'
